Na czym polega przygotowanie książki do druku – proces wydawniczy

Każda książka musi mieć autora i wydawcę

Autor to osoba, która ma pomysł na publikację. Autor może wydać książkę sam jako selfpublisher lub zgłosić się do wydawcy, który za niego poprowadzi cały proces wydawniczy. Gdy autor wydaje książkę samodzielnie, on jest wydawcą.

Trzeba nadmienić, że wydawcą może być nie tylko tradycyjne wydawnictwo, ale i stowarzyszenie, urząd gminy, instytut – praktycznie każdy podmiot, który tworzy nawet pojedynczą publikację.

Zacznij od wyobrażenia sobie publikacji

Pomysł na książkę określa temat i grupę docelową, do której chcemy dotrzeć. Na tym etapie autorzy przeważnie wiedzą, co ma zawierać publikacja w zakresie treści. Ta zawartość i jej układ może zmienić się na etapie konsultacji czy redakcji, ale są już zręby.

I tu – dokładnie w tym momencie, na początku drogi – polecamy zrobić od razu konkretne założenia wydawnicze. Najlepiej wyobrazić sobie już wygląd książki lub znaleźć publikację, do której ta nasza będzie podobna.

Takie wyobrażenie i wstępne założenia pozwolą lepiej przygotować materiał i ustrzec się błędów.

Koniecznych jest kilka przykładów:

Przykład 1

Pani Joanna, debiutantka powieści fantazy, napisała tekst powieści o zawartości 970 000 znaków. Jest to prawie 25 arkuszy wydawniczych (1 arkusz = 40 000 znaków ze spacjami).

Okazało się, że wydawnictwa nie chcą ryzykować przy debiucie tak grubej (i drogiej w wydruku) książki, która wyjdzie na jakieś 800 stron.

Teraz Pani Joanna zastanawia się, czy przyjąć propozycję jednego z wydawnictw, które proponuje odchudzić książkę o 40% (pousuwać niektóre wątki) czy wydać książkę samemu.

Kalkulacje cenowe z drukarni tak grubej książki nie są optymistyczne, pani Joanna rozważa wydanie w 2 częściach.

A dodatkowo znajoma drukarnia mówi, że przy tylu stronach grzbiet wyjdzie powyżej 4 cm, a ich maszyna obejmie tylko 3,8 mm.

Przykład 2

Pan Jan, ornitolog z pasji, postanowił wydać książkę o obserwowanych ptakach. Ma ona być ilustrowana zdjęciami, których Jan przez lata wykonał setki. Zaplanował umieszczenie co najmniej 200 zdjęć.

Grafik rozpoczął już skład książki, wstępnie wychodzi około 350 stron B5, a Pan Jan kalkuluje w różnych drukarniach cenę wydruku.

Okazuje się, że wydruk zdjęć kolorowych rozmieszczonych w tekście jest bardzo drogi, bo cała publikacja liczona jest jakby była kolorowa. Taniej wyszłoby, gdyby zdjęcia były zgrupowane jako wkładka na końcu książki, ale przecież skład już trwa…

Jest też problem z papierem. Na kredowym bardzo ładnie wychodzą zdjęcia, ale za to tekst „świeci” się, co Janowi nie za bardzo się by podobało.

Na domiar złego książka ma rozmiar 176 x 250 mm, gdyby miała 165 x 235, czyli niewiele miej, byłaby tańsza w wydruku o jakieś 30%!

Mam nadzieję, że rozumiesz już teraz, że pewne decyzje trzeba podjąć właściwie na początku wydawniczej drogi.

A teraz konkretne etapy procesu wydawniczego

Przygotowanie materiałów

Na tym etapie pracuje autor publikacji. W przypadku powieści to oczywiste. W przypadku publikacji wielu autorów czy publikacji np. po-projektowej może to być większe grono, które wyznaczy sobie koordynatora procesu wydawniczego. W wydawnictwach te procesy mogą być jeszcze bardziej skomplikowane, bo jest tam redaktor inicjujący, recenzent opiniujący teksty do wydania czy całe kolegium wydawnicze realizujące plan wydawniczy.

W większości przypadków wpierw powstaje tekst. Później zapadają decyzje, czy dana publikacja zawierać będzie np. zdjęcia czy wykresy; czy i jakie będzie miała elementy: spisy, indeksy, rodzaj przypisów, bibliografię itp.

Często do różnych elementów publikacji na tym etapie angażuje się grafików do wykonania wykresów, fotoedytorów czy grafików ilustracyjnych itp.

Najczęściej cały materiał umieszcza się w pliku Word i stanowi to podstawę do dalszych prac.

Przygotowanie plików graficznych czy schematów i wykresów warto już na tym etapie skonsultować z osobą, która będzie składać publikację do druku.

Wstępne założenia wydawnicze

Jak było wcześniej, to jest etap wyobrażenia sobie naszej publikacji. Bardzo polecamy już w tym momencie ustalić parametry książki, pozwoli to uniknąć błędów w procesie produkcji. I tak, warto określić: 

• Jaki rozmiar będzie miała publikacja? Dokładnie, w milimetrach, bo od tego zależy cena druku;
• Ile mniej więcej stron powinna mieć nasza publikacja? (warto skonsultować ze składaczem, czy z danego materiału da się zrobić daną ilość stron);
• Czy będzie to publikacja bez koloru czy z kolorem, a jeśli tak, to w jakim zakresie? (Inne jest przygotowanie zdjęć czy wykresów w skali szarości a inne do wydruku kolorowego. Zakres koloru to też dość duży wpływ na cenę wydruku);
• Jaką oprawę będzie mieć książka? (miękka, twarda, zintegrowana, ze skrzydełkami, jaki będzie jej zakres koloru);
• Czy publikacja będzie miała wersje elektroniczne? (To bardzo ważne. Stworzenie PDF-a do Internetu z publikacji do druku to nie problem. Jednak już formaty na czytniki książek, jak EPUB czy MOBI, wymagają decyzji przed składem publikacji. Bardziej skomplikowane układy strony nie tak łatwo odzwierciedlić w publikacji elektronicznej, a niektóre zabiegi znane z publikacji drukowanej w pliku EPUB czy MOBI są technicznie niemożliwe.

Redakcja tekstu

Jest to etap poprawiania dość poważnych rzeczy: budowy całej publikacji, ustalanie jej logicznej konstrukcji, porządkowanie i ujednolicanie fragmentów tekstu, uzupełnianie materiału itp.

W oczywisty sposób redakcja polega na poprawianiu błędów językowych i stylistycznych, ale obejmuje też poprawianie błędów merytorycznych, tj. sprawdzanie poprawności dat, nazwisk, faktów itp. Na tym etapie redaktor, jeśli nie może rozwiązać problemu z tekstem, może zawrzeć w komentarzach pytania do autora czy redaktora naukowego.

Odpowiedzią na redakcję jest redakcja autorska, która jest odniesieniem się do zmian proponowanych przez redaktora. Autor, przeglądając poprawki wprowadzone przez redaktora, sprawdza czy są one zgodne z założoną wymową jego tekstu. Poprzez akceptację lub odrzucenie zmian i sugestii, zatwierdza już ostateczną wersję tekstu.

Korekta tekstu

W zależności od ustalonego procesu wydawniczego korektor może sprawdzać poprawność wprowadzenia poprawek redakcyjnych, ale sam już nie ingeruje w sens treści. Wyłapuje już tylko naprawdę ostatnie niedoskonałości w zakresie błędów ortograficznych, interpunkcyjnych, leksykalnych, gramatycznych itp.

Co istotne, tekst wychodzący od autora nie powinien trafić od razu do korekty. Zawsze musi być pierwsze czytanie redaktora.

Adiustacja tekstu

Jest to etap potrzebny przy bardziej skomplikowanych publikacjach, charakteryzujących się znacznym rozdrobnieniem treści i zawierających dużo różnorodnych elementów tekstu typu tabele, przypisy, indeksy.

W zakresie adiustacji może znaleźć się sporządzanie indeksów, ujednolicanie zapisu przypisów, podpisów ilustracji i tabel, ale też formatowanie nagłówków czy wyróżnień w tekście. Adiustacja pozbywa się też typowych błędów pozostawionych przez autora i redaktora, które mogą utrudnić następny etap składu publikacji.

Adiustacja to etap czysto techniczny. Na jego etapie mogą już powstawać zręby wyglądu (layoutu) publikacji. Przy prostych tekstach adiustację najczęściej wykonuje składacz publikacji na początku pracy z tekstem.

Projekt i wykonanie okładki

W wielu przypadkach okładka powstaje przed powstaniem środka książki. Czasami wstępna jej wersja wykorzystywana jest do materiałów promocyjnych długo przed ostatecznym przygotowaniem całej książki.

Okładki wykonywane są w różnych technikach. Jej projekt może wykonać zawodowy grafik, ale może to być też kolaż zdjęć czy samo liternictwo, do których wykonania wystarczy „zwykły” detepowiec. Trzeba pamiętać, że okładka to nie tylko jej pierwsza strona, to także tył okładki, jej grzbiet czy skrzydełka.

Zaprojektowanie okładki wymaga kompleksowego spojrzenia na pomysł graficzny w kontekście użytych technologii druku, rodzaju papieru okładki i jej różnych rodzajów uszlachetnień (laminowanie, lakier punktowy UV, tłoczenie czy hot-stamping).

Okładka to witryna książki, powinna odzwierciedlać jej zawartość, być dopasowana do trendów danej branży wydawniczej i gustów grupy docelowej. Założenia graficzne okładki powinny korespondować z projektem wnętrza książki.

Projekt publikacji (layout)

Na tym etapie powstaje graficzny wygląd publikacji. Tu definiuje się podstawowe jej parametry: rodzaje i rozmiary krojów pisma dla tekstu ciągłego i nagłówków, wartość interlinii, rozmiary marginesów, wygląd paginacji, odstępy między nagłówkami, zdjęciami, tabelami itp. Ustalane są kolory publikacji i jednolity wygląd wszystkich elementów, które ma zawierać publikacja.

Mimo iż layout publikacji powinien trzymać się uznanych zasad i norm typograficznych, często na tym etapie dochodzi do głosu ekonomia. Wstępne layouty są korygowane, aby materiał publikacji zawarł się na akceptowalnej przez wydawcę ilości stron. Zdarza się, że materiał jest więc ściskany lub rozszerzany, najczęściej – niestety – ze szkodą dla czytelności publikacji.

Zakończenie projektowania publikacji powinno być ostatecznie i definitywnie zaakceptowane, bo parametry złożonej już publikacji nie są takie łatwe do zmiany i są bardzo kosztowne.

Efektem pracy nad layoutem jest cyfrowy plik programu do składu publikacji (najczęściej Adobe InDesign), który zawiera w zapisanej formie wszystkie zaprojektowane wartości.

Skład publikacji

Osoba składająca publikację nazywana jest potocznie „składaczem”. Warto zauważyć, że on nie projektuje publikacji, odbyło się to krok wcześniej przy wykonaniu layoutu. I choć często pracę tę wykonuje ta sama osoba, nie powinno się mylić tych czynności. Poza naprawdę prostymi publikacjami rozliczane są one odrębnie.

Składacz otrzymuje od wydawcy materiały do składu (tekst w pliku Word, zdjęcia itp.) i układa je na stronach publikacji zgodnie z założeniami zaprojektowanego layoutu.

Na etapie składu trzeba trzymać się wielu norm i zasad, które sprawiają, że publikacja jest edytorsko dobrze przygotowana do zrozumienia zawartej treści. Czasami mówi się, że dobry skład „nie przeszkadza w czytaniu”.

Efektem składu publikacji jest plik PDF, który przesyłany jest do korekty technicznej.

Korekta na złożonych plikach (korekta techniczna)

Na przygotowanym w pliku PDF składzie przeprowadza się ostatnie korekty. Są to oczywiście ostatnie szlify tekstu, ale już te naprawdę drobne, które nie poprzesuwają złożonego na stronach tekstu. Nie ma tu więc już miejsca np. na usuwanie całych zdań, bo zmieni się układ stron następnych.

Korektor przeprowadzający korektę na składzie, musi również wyłapać błędy samego składu, jak np. złe podziały wyrazów, lustra, niekonsekwencje w formatowaniu, niezgodność z layoutem, nieczytelność małych elementów itp.

Zweryfikowanie wprowadzonej korekty i akceptacja ostatecznych plików przez wszystkie strony procesu wydawniczego to już końcowy etap przed drukiem.

Przygotowanie plików do druku i wysłanie do drukarni

Trzeba wiedzieć, że to drukarnia określa warunki przyjęcia plików, do których musi dostosować się osoba przygotowująca plik do druku. To z drukarni powinniśmy otrzymać informacje spadach, profilach kolorystycznych, znacznikach introligatorskich itp. Również drukarnia przygotowuje na przykład tzw. rozrys oprawy twardej. Przy oprawie miękkiej ogranicza się w zasadzie tylko do podania grubości grzbietu już po wydrukowaniu środka (bloku) publikacji.

Prosta czarno-biała książka z miękka oprawą nie stanowi wyzwania przy przygotowaniu do druku, ale publikacje zawierające zdjęcia, wykresy, wkładki, okładki ze szczególnymi uszlachetnianiami, również czasopisma i albumy z dużą ilością zdjęć itp. wymagają poświęcenia sporo czasu na przygotowanie plików dla drukarni. Trzeba o tym pamiętać, zwłaszcza że jest to etap w okolicach deadlinu wydania, a błędy w przygotowaniu pliku są kosztowne, bo druku się nie powtórzy.

Przygotowanie wersji elektronicznych (epub, mobi, pdf)

Obecnie większość publikacji ma swoje elektroniczne wersje, które umożliwiają czytanie ich na ekranach komputerów, tabletów, komórek i czytników książek.

Pierwszym formatem, który tu się kojarzy jest tzw. lekki PDF do publikacji w Internecie. Jest on taki sam w układzie jak wydrukowana książka, a tak naprawdę jest tylko wersją pliku, który przygotowujemy do druku. Są PDF-y bardziej skomplikowane, interaktywne, te przygotowuje się inaczej już na etapie projektowania i składu.

Plik PDF ze względu na stałość układu strony nadaje się do czytania tylko na większych ekranach, aby korzystać z publikacji na mniejszych ekranach, na komórkach i czytnikach, przygotowuje się specjalne pliki jak EPUB czy MOBI. Te umożliwiają płynny układ strony, możliwości zmniejszania/zwiększania tekstu i innych elementów publikacji, są elektroniczną wersją drukowanej publikacji lecz z kolei nie mogą odwzorować publikacji jeden do jednego. Nie wszystko co zaprojektujemy w publikacji drukowanej nadaje się do przeniesienia w wersjach elektronicznych, dlatego decyzję o ich wydawaniu należy podjąć przed projektowaniem layoutu książki drukowanej.

Trzeba wiedzieć, że elektroniczne pliki publikacji robi się już z ostatecznych plików po wszystkich akceptacjach. Na gotowych plikach epub, mobi w bardzo trudno jest zrobić już jakieś zmiany czy korekty.

Powyżej przedstawiony proces wydawniczy może w różnych wydawnictwach i firmach przygotowujących książki do druku wyglądać nieco inaczej. Zależne jest to od rodzaju przygotowywanych publikacji, zatrudnionych w firmie osób czy nawet przyzwyczajeń i wypracowanych schematów pracy.